21 grudnia przypada 100 rocznica śmierci Gabrieli
Zapolskiej, znakomitej pisarki, aktorki i publicystki. Lekturą dziesiątej
edycji Narodowego Czytania, które odbyło się na początku września była „Moralność
Pani Dulskiej”, najbardziej znane dzieło Gabrieli Zapolskiej a właściwie Marii
Gabrieli Piotrowskiej herbu Korwin.
Urodziła się 30 marca 1857 roku w Podhajcach na Wołyniu w zamożnej ziemiańskiej
rodzinie.
Wcześnie zawarte małżeństwo z porucznikiem gwardii carskiej okazało się
zupełnie nieudane. Doświadczenie to odcisnęło trwałe piętno na poglądach i
twórczości autorki. Zapolska odeszła od męża, nawiązała romans z Marianem
Gawalewiczem, który prowadził zespół teatralny.
Została umieszczona przez rodziców w warszawskim klasztorze wizytek, by czekała
tam na unieważnienie małżeństwa. Szybko stamtąd uciekła i posługując się
paszportem wystawionym na nazwisko Gabriela Zapolska wyjechała do Wiednia.
Urodziła tam córeczkę Marysię. Dziecko jednak zmarło, zarażając się od matki syfilisem.
Zapolska bowiem też była chora, choć nie wiadomo czy zaraził ją niewierny mąż
czy też Gawalewicz.
Wtedy właśnie odwróciła się od niej rodzina. Zapolska rzuciła się w wir pracy.
Dużo pisała, grała w teatrze w Krakowie, Lwowie i niemal całej Galicji.
W 1889 roku wyjechała na 5 lat do Paryża, gdzie dalej grała, wiążąc się z
malarską grupą nabistów.
Po powrocie wyszła ponownie za mąż za dużo młodszego od siebie malarza
Stanisława Janowskiego. Przez pewien czas wspólnie prowadzili oni szkołę
dramatyczną w Krakowie, a następnie we Lwowie, kiedy zamieszkali tam w 1904
roku. Jednakże to małżeństwo również nie trwało długo, choć początkowo wyglądało
na zgodne i szczęśliwe.
Ostatnie lata życia Zapolska spędziła w willi „Skiz” na lwowskim Łyczakowie.
Tam zmarła 17 grudnia 1921 roku i została pochowana na cmentarzu Łyczakowskim
we Lwowie.
Zapolska ma swoje stałe miejsce w historii literatury polskiej. Była czołową
przedstawicielką polskiego naturalizmu, demaskatorką pruderii i fałszu
mieszczańskiego stylu życia.
Uchodzi ona za jedną z pierwszych „kobiet wyzwolonych” w literaturze polskiej,
walczącą emancypantką, która utrzymywała się głównie z dochodów z własnej pracy
literackiej, publicystycznej i aktorstwa.
Najbardziej znanym i rozpoznawalnym dziełem Zapolskiej jest z pewnością „Moralność
pani Dulskiej” z 1906 roku. Poza tym takie znakomite powieści jak „Kaśka
Kariatyda”, „Przedpiekle”, „We krwi”, „Janka”, „Wodzirej”, „Sezonowa miłość”, „Córka
Tuśki” czy dramaty „Żabusia”, „Ich czworo”, „Pani Maliczewska” czy „Kobieta bez
skazy”.
Niemal każde dzieło Gabrieli Zapolskiej prowokowało czytelników i wywoływało
ataki konserwatywnej krytyki literackiej. Autorce zarzucano niemoralność,
oskarżano o nieobyczajne eksponowanie problemów ludzkiego ciała, o epatowanie
brudem życia i o poruszanie tematów tabu niezgodnych z ówczesną etyką. Jej
niemoralność nie polegała na propagowaniu wolnej miłości czy też rozluźnienia
obyczajów. Autorka wytrwale tropiła i tępiła obłudę, dwulicowość, zakłamanie. Była
pionierką w poruszaniu tematów, których nikt przed nią nie odważył się poruszać.